🔸 بخش‌هایی از تاریخ معاصر ترکیه به بهانۀ مرور یک کتاب 🔸
ترکیه تاریخی مملو از منازعه دارد. از همان ابتدا، پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، وقتی تحت تاثیر تب غالب ملی‌گرایی، قومیت‌های دیگر مثل کرد و ارمنی نادیده گرفته می‌شوند و کشوری به نام «ترکیه» شکل می‌گیرد ناهمخوانی آغاز می‌شود.
 |
| دیروز و امروز یک ملت، نوشته کرم اوکتم ۲۰۱۱، ترجمه احمد موثقی و شیوا علی‌زاده، انتشارات دنیای اقتصاد ۱۳۹۵ |
کرم اوکتم، استاد دانشگاه آکسفورد، تاریخ ترکیه را در «دیروز و امروز یک ملت» مانند کابوسی کش‌دار و بی‌پایان روایت می‌کند. دهه‌های نخست کشور صرف نوعی جامعه‌سازی تک حزبی منطبق بر ارزش‌های کمالیستی (ارزش‌های مصطفی کمال آتاتورک) و تعریف شهروند درجه اول یعنی ترک مسلمان سنّی (عموماً حنفی مذهب) می‌شود. گردانندگان، نظامی هستند و طی چندین دهه در ساختار قدرت ریشه دوانده‌ند‌اندااند و خود را نگهبان ترکیه‌ی سکولار می‌دانند. مهم‌ترین تِم کتاب اوکتم پیگیری نزاع بین دولت نگهبان و دموکراسی ناقص موجود در قانون اساسی است. منظور نویسنده از دولت نگهبان یا دولت پنهان یا دولت عمیق در ترکیه مجموعه‌ای از روابط قدرت بین ارتش و قضات است که اگرچه لزوماً رسمی نیست اما بسیار سرونوشت‌ساز و تعیین‌کننده است.
برای بیان شدت منازعه و قدرت دولت نگهبان در ترکیه کافیست به همین حقیقت توجه کنیم که در نیمه‌ی دوم قرن بیستم تقریبا 5 بار در این کشور کودتای نظامی می‌شود!
 |
| عدنان مندرس، ۱۸۹۹ - ۱۹۶۱ |
در میانۀ قرن بیستم با افول مختصر شعارها و ارزش‌های کمالیستی امکان بروز حکومتی چندحزبی اگرچه هنوز با احزابی نه چندان قدرتمند به وجود آمد. عدنان مِندِرس که خود پیشتر عضویت حزب جمهوری خواه خلق – حزبی که آتاتورک خود تاسیس کرده بود - را در کارنامه داشت در سال 1945حزبی تشکیل داد به نام حزب دموکرات و در کمتر از 5 سال با کسب بیشترین تعداد کرسی در پارلمان به عنوان اولین رئیس دولتی که برگزیده شد که با رای مردم انتخاب می‌شود.
 |
| جزیرۀ یصی Yassiada، دریای مرمره، جنوب شرقی استانبول |
 |
| جزیره‌ی یصی چندان از مجموعه جزایر پرینس (بویوک‌آدا و ...) که مقصدی آشنا برای توریست‌های استانبول است دور نیست. جزیره‌ی یصی از سال ۲۰۱۳ رسماً با نام «جزیرۀ دموکراسی و آزادی» خوانده می‌شود. |
اما دولت نگهبان گردش قدرت را برنتافت و مخالفت چپ‌ها را به سمت عدنان مندرس که خود زمین‌دار بود و اتحادی الهام‌بخش از طبقات اجتماعی مختلف در دولتش ساخته بود هدایت کرد و در 1960 سرانجام مستقیم وارد عمل شد و پس از کودتای نظامی دولت را تحت‌الحفظ به جزیره‌ی یصی (Yassıada) برد، فعالیت حزب دموکرات را متوقف کرد و پس از برگزاری دادگاهی نمایشی نخست وزیر را همراه با وزیر امور خارجه و وزیر اقتصاد پس از برگزاری دادگاهی نمایشی همانجا در جزیره اعدام کرد و ژنرال کودتاچی جمال گورسیل خود به مدت شش سال رئیس دولت شد.
چند سال پس از فرونشستن وحشت کودتا سوسیالیست‌ها در سال 1965 به مجلس و دولت راه یافتند اما بخت با ایشان هم یا نبود. در سال 1971 دوباره کودتا شد. دولت نگهبان در سرتاسر دهه‌های 1950 تا 1970 در اتحادی پنهان با ارتش و بروکراسی، سیاست‌ها را در سطوح مختلف دستکاری می‌کرد و از خشونت‌های توده‌ای برای بی‌ثبات کردن حکومت‌ها بهره می‌گرفت. به گفتۀ اوکتم بدون در نظر گرفتن نقش دولت نگهبان امکان فهم تحولات نیم قرن اخیر ترکیه وجود ندارد.
ادامه داد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر